تفاوت بورس و فرابورس چیست؟
بورس و فرابورس چه تفاوتی دارند؟
بازارهای مالی بسترهایی هستند که امکان داد و ستد اوراق بهادار را فراهم کنند، اما هر کدام از بازارهای مالی قواعد و قوانین خاص خودشان را دارند که امکان معامله دسته مشخصی از اوراق بهادار را فراهم می‌کنند. برای نمونه در ایران بورس کالا و سازمان بورس و سازمان فرابورس داریم که در هر کدام از آن‌ها اوراق خاصی خرید و فروش می‌شود. در این مطلب می‌خواهیم ببینیم بورس و فرابورس چه فرقی با هم دارند.
برای درک بهتر تفاوت بورس و فرابورس باید قبل از هر چیز به سازوکار بازارهای مالی توجه کنیم؛
به طور کلی به هر بازاری که در آن دارایی (به شکل اوراق) معامله شود، بورس گفته می‌شود. اما در ایران سازمانی داریم به نام «سازمان بورس و اوراق بهادار». وقتی از «بورس» حرف می‌زنیم باید حواس‌مان باشد که از بورس به طور کلی (به مفهوم بازاری که در آن اوراق معامله تفاوت بورس و فرابورس چیست؟ می‌شود؛ مانند بورس نیویورک، بورس شانگهای، بورس ژاپن، بورس کالا و …) یا اینکه منظورمان همین «سازمان بورس و اوراق بهادار» ایران است.
سازمان بورس چیست؟
سازمان بورس و اوراق بهادار ایران موسسه‌ای غیردولتی است که در سال ۱۳۸۴ تاسیس شده است. پیش از سازمان بورس و اوراق بهادار، سازمان دیگری تفاوت بورس و فرابورس چیست؟ به نام «سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران» وظیفه ایجاد بستر برای معاملات اوراق بهادار در ایران را به عهده داشت. در سال ۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی قانونی با عنوان «قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران» تصویب کرد که بر مبنای آن ۴ بورس تشکیل شد که در مجموع عملیات تفاوت بورس و فرابورس چیست؟ اجرایی بورس‌ها را به عهده گرفتند. این چهار بورس از این قرارند:
- بورس اوراق بهادار تهران
- فرابورس ایران
- بورس انرژی ایران
بر مبنای همین قانون، نظارت بر عملیات این بورس‌ها هم به عهده سازمان بورس و اوراق بهادار گذاشته شد.
نکته: همه این چهار شرکت سهامی عام هستند و سهام‌شان در بورس عرضه شده است. هر کسی که کد بورسی داشته باشد و در بازار بورس فعالیت کند می‌تواند اگر دوست داشته باشد بخشی از سهام این شرکت‌ها را بخرد.
فرابورس چیست؟
اکنون که با ساختار بورس‌های ایران را خلاصه‌وار مرور کردیم، بحث «فرابورس» را هم می‌توانیم بهتر درک کنیم. «فرابورس ایران» شرکت مستقلی است که زیر نظر «سازمان بورس و اوراق بهادار» فعالیت می‌کند.
اما حالا که بورس داریم، چه دلیلی دارد که فرابورس هم داشته باشیم؟ نکته اینجاست که قوانین و نحوه فعالیت سازمان بورس به نحوی است که شرکت‌های خاصی می‌توانند در آن عرضه شوند و بسیاری از شرکت‌های کوچک و متوسط که شرایط حضور در بورس را ندارند، نمی‌توانند سهام‌شان را از طریق سازمان بورس عرضه کنند و از این طریق تامین مالی داشته باشند. دلیل وجودی فرابورس این است که همین خلاء را پر کند و به آن دسته از شرکت‌هایی که امکان حضور در بورس را ندارند، این فرصت را بدهد که سهام‌شان به شکل عمومی عرضه شود و سرمایه‌گذاران و معامله‌گران بتوانند سهام این دسته از شرکت‌ها را خرید و فروش کنند.
آیا ممکن است سهام شرکتی از فرابورس به بورس منتقل شود؟
بله، این امکان تفاوت بورس و فرابورس چیست؟ وجود دارد. بعضی از شرکت‌ها که سهام‌شان در فرابورس عرضه شده است و معامله می‌شود، ممکن است به مرور زمان شرایط حضور در بورس را به دست بیاورند. سهام این شرکت‌ها پس از گذراندن مراحل قانونی از فرابورس به بورس منتقل می‌شود.
نکته: اگر سهام شرکتی از فرابورس به بورس منتقل شود، لازم نیست سهامداران آن کار خاصی انجام بدهند و آن‌ها مانند قبل سهامداران شرکت خواهند بود.
بورس بهتر است یا فرابورس؟
تا اینجا دانستیم که بازارهای مالی گوناگونی وجود دارد که می‌شود در این بازارها انواع اوراق بهادار را خرید و فروخت. همچنین گفتیم که بورس و فرابورس در واقع دو بازار مالی مستقل از یکدیگرند که شرایط پذیرش تفاوت بورس و فرابورس چیست؟ شرکت‌ها در هر کدام از این بازارها متفاوت است.
به‌طور کلی پذیرش سهام شرکت‌ها در بورس سخت‌گیرانه‌تر از بورس است. در واقع در معنای عام، در فرابورس (که می‌توان آن را به‌نوعی «خارج از بورس» هم نامید) سهام شرکت‌هایی معامله می‌شود که روند انتشار اطلاعات‌شان منظم نیست یا سودآوری پایداری ندارند (البته ممکن است این وضعیت درمورد بعضی از شرکت‌های فرابورسی تغییر کند و این شرکت‌ها مجوز حضور در بورس را به دست بیاورند).
بورس و فرابورس چه تفاوتی دارند؟
خوب است این نکته‌ها را درمورد تفاوت بورس و فرابورس گوشه ذهن‌مان داشته باشیم:
- از آنجا که شرایط پذیرش سهام شرکت‌ها در فرابورس ساده‌تر است، مدتی هم که طول می‌کشد تا سهام شرکتی در فرابورس پذیرفته شود، معمولا کوتاه‌تر از مدت لازم برای پذیرش در بورس است.
- سهام شرکت‌هایی که در بورس معامله می‌شوند، استانداردهای لازم برای حضور در بورس را دارند و در نتیجه ریسک خریدشان در مقایسه با شرکت‌های فرابورسی کمتر است.
- کارمزدی که معامله‌گران برای خرید و فروش نمادهای بورسی می‌پردازند، کمی بیشتر از کارمزد معامله در فرابورس است.
- سهام شرکت‌های حاضر در بورس به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ بازار اول و بازار دوم. وقتی از «تفاوت بورس و فرابورس چیست؟ بازار اول بورس» یا «بازار دوم بورس» حرف می‌زنیم، در واقع منظورمان همین تقسیم‌بندی است.
- تقسیم‌بندی سهام و دیگر انواع اوراقی که در فرابورس معامله می‌شوند با تقسیم‌بندی بازارها در بورس متفاوت است. بازارهای فرابورس از این قرارند: بازار اول، بازار دوم، بازار سوم، بازار شرکت‌های کوچک و متوسط (تفاوت بورس و فرابورس چیست؟ SME)، بازار دارایی فکری، بازار ابزارهای نوین مالی، بازار پایه و بازار ابزار مشتقه.
- بورس مکانی فیزیکی (تالار بورس) دارد که معامله‌گران می‌توانند در آنجا حاضر شوند و معاملات‌شان را انجام بدهند، اما فرابورس چنین مکانی ندارد و تمام معاملاتش آنلاین انجام می‌گیرد.
نکته: وضعیت شفافیت مالی، روند انتشار اطلاعات و نظم برگزاری مجمامعِ شرکت‌های فرابورسی یکسان نیست. به‌طور کلی مالی شرکت‌های بازار اول فرابورس از نظر شفافیت مالی وضعیت نسبتا مناسب‌تری دارند، ولی مثلا شرکت‌های بازار پایه اخبار فعالیت‌های شرکت و اطلاعات مربوط به صورت‌های مالی‌شان را منظم منتشر نمی‌کنند. به همین دلیل است که می‌شود گفت خرید سهام از بازار پایه با بالاترین ریسک همراه خواهد بود.
جدول مقایسه شرایط پذیرش سهام شرکت‌ها در بورس و فرابورس
همان‌طور که دیدیم شرایط پذیرش شرکت‌ها در بازارهای مختلف بورس و فرابورس متفاوت است. برای اینکه مختصری از شرایط لازم برای حضور شرکت‌ها در بازارهای بورس و بازارهای اول و دوم فرابورس را مرور کرده باشیم، جدول زیر را ترتیب داده‌ایم:
